Najcenniejsze dokumenty staropolskie w zasobie Archiwum Państwowego w Siedlcach

  • Drukuj zawartość bieżącej strony
  • Zapisz tekst bieżącej strony do PDF

20 kwietnia 2020

Prezentujemy kolekcję najcenniejszych dokumentów z okresu staropolskiego. W siedleckim Archiwum Państwowym najwięcej dokumentów wytworzonych do końca XVIII wieku zachowało się z terenu dawnej Ziemi Łukowskiej oraz Ziemi Liwskiej i grodu drohickiego, bowiem Drohiczyn, Łuków i Liw stanowiły ówczesne centra administracyjno-sądowe. 

Do najcenniejszych dokumentów należą wytworzone w kancelarii królewskiej dwa pergaminowe przywileje króla Augusta III, wydane w 1746 roku. Wiele dokumentów wytworzonych do końca XVIII w. znajduje się także w aktach hipotecznych. Jedną z bardziej interesujących zbiorów dokumentów jest kolekcja dowodów księgi hipotecznej dóbr Prostyni. Zawiera ona kopie aktu fundacyjnego kościoła prostyńskiego z 1511 r., testamentów Józefa Zdanowskiego z 1722 r. i Wawrzyńca Suchodolskiego z 1797 r., donacji Marianny Anny Rzewuskiej z 1615 roku, dekretu sądu ziemskiego drohickiego z 1612 r. , akt zastawu z lat 1613 -1615, inwentarza dóbr Treblinki z 1727 r. Prezentowane archiwalia, to zaledwie niewielka część dokumentów stanowiących źróła do najstarszych dziejów Podlasia.

 

Dokument nr 1

Przywilej króla Augusta III odnawiający lokację Siedlec na prawie chełmińskim oraz potwierdzający przywilej króla Władysława IV z 1635 r . -1746 r.

Dokument spisany jest na karcie pergaminowej o wymiarach 675 mm x 345 mm, opatrzony podpisem króla Augusta III i Jana Wolskiego, królewskiego sekretarza. Dokument ma przywieszoną pieczęć wielką koronną, wyciśniętą w czerwonym wosku i umieszczoną w metalowej puszcze, mocno uszkodzonej, umocowanej na jedwabnym sznurze, pieczęć jest nieczytelna, pismo na dokumencie jest wyblakłe. Został spisany w języku łacińskim, transumowany dokument Władysława IV zawiera fragment w języku polskim.

Inicjatorami wydania przywileju byli ówcześni właściciele Siedlec - Fryderyk Michał Czartoryski, podkanclerzy, a od 1752 r. kanclerz Wielkiego Księstwa Litewskiego i jego małżonka Eleonora z Waldsteinów oraz sami mieszczanie, a wśród nich niewielka lecz wpływowa grupa kuśnierzy. Potrzeba wydania takiego przywileju określającego ustrój władz miejskich oraz prawa i obowiązki mieszczan wynikła w skutek spalenia oryginalnego dokumentu lokacyjnego. Kuśnierze przedłożyli do zatwierdzenia dokument wydany dla ich cechu przez króla Władysława IV dnia 8.XII.1655 r.” Na przestrzeni dziejów Siedlce otrzymały 22 przywileje. Przywilej Augusta III umacniał znaczenie Siedlec jako lokalnego ośrodka handlowego, potwierdzał tygodniowe targi we wtorki oraz zwiększał ilość jarmarków z 7 do 8. W dokumencie przypisuje się spalenie oryginalnego dokumentu lokacyjnego Szwedom najeżdżającym miasto w I połowie XVII wieku. Siedlce wielokrotnie nawiedzały pożary, m.in w roku 1635, 1693, 1789, 1854. W trakcie pożaru w 1693 r. spłonęły przywileje miejskie, akta miejskie, zapisy dziedziczne oraz zastawne akta gruntowe przechowywane w Ratuszu.

  •  Archiwum Państwowe w Siedlcach, zespół nr 513: Zbiór dokumentów pergaminowych i papierowych 1746-1787, sygn. 1.   

 

 

Dokument nr 2

Akt sprzedaży sklepu w Siedlcach przez Aleksandrę z książąt Czartoryskich Ogińską małżonkom Lewkowiczom, 1787 r.

Dokument spisany jest na papierze o wymiarach 210 mm x 355 mm. Uwierzytelniony jest wyciśniętą w czerwonym laku pieczęcią, podpisem właścicielki oraz podpisami kontrahentów w języku hebrajskim.

 Czartoryscy władali miastem od około 1670 roku. W 1775 roku, po śmierci swego ojca Michała Fryderyka Czartoryskiego, Aleksandra Ogińska odziedziczyła dobra siedleckie, w skład

których wchodziły takie wsie i folwarki jak: Stara Wieś, Ujrzanów, Grabianów, Strzała, Purzec, Żabokliki, Golice, Toporek, Żytnia, Wołyńce, Wólka Wołyniecka, Chodów, Wola, Kopcie i Suchożebry. Za czasów jej rządów nastąpiły lata najwspanialszego rozwoju Siedlec. Ogińska uczyniła z Siedlec czasie tętniący życiem ośrodek kultury dworskiej, a także liczące się w gospodarce i handlu miasto na ważnym szlaku Warszawa-Brześć. Miasto dwukrotnie odwiedzał król Stanisław August Poniatowski i Tadeusz Kościuszko. Dzięki Księżnej w mieście dokonano wielu zmian: uregulowano i wybrukowano większość ulic, przebudowano pałac i Kościół św. Stanisława, wybudowano Kaplicę Ogińskich i Ratusz. Księżna utrzymywała szkółki dla dziewcząt i chłopców, wystawiła też szpital dla ubogich i kaplicę, za pałacowym ogrodem założyła ogród w stylu angielskim, nazwany Aleksandrią. Dzięki je zabiegom miasto zmieniło całkowicie oblicze architektoniczne i przeżywało swój „złoty wiek”. Wieczory u Księżnej zachwalali w swych pamiętnikach m.in. Julian Ursyn Niemcewicz i książę Adam Czartoryski. Na dworze księżnej, która zorganizowała teatr i założyła bibliotekę, tworzyli sławni poeci epoki Oświecenia, jak Franciszek Dionizy Kniaźnin czy Franciszek Karpiński.

 Bibliografia: Urszula Głowacka - Maksymiuk, Aleksandra z Książąt Czartoryskich Ogińska, Fundacja Rozwoju Badań Regionalnych Sigillum, Siedlce 2003

  •  Archiwum Państwowe w Siedlcach, zespół nr 513, Zbiór dokumentów pergaminowych i papierowych 1746-1787, sygn. 4 

 

Dokument nr 3

Archiwum Państwowe w Siedlcach, zespół nr 513, Zbiór dokumentów pergaminowych i papierowych 1746-1787, sygn.2 Przywilej króla Augusta III dla Cerkwi Św. Spasa w Rudzie Brzeskiej 1746 r.

 

Dokument zawiera transumowane przywileje dla tej cerkwi kolejnych władców: Władysława IV, Jana Kazimierza, oraz Jana III. Na dokument składają się dwa bifolia pergaminowe o wymiarach 340 mm x 440 mm. Dokument miał być uwierzytelniony pieczęcią wielką koronną i podpisem króla, jednak pieczęć nie zachowała się do czasów współczesnych.

 

   1          2          3          4          5         6         7

 

  •  Archiwum Państwowe w Siedlcach, zespół nr 513, Zbiór dokumentów pergaminowych i papierowych 1746-1787, sygn. 2. 

 

Dokument nr 4

Kontrakt zamiany dóbr ks. Czartoryskich położonych w woj. podlaskim na dobra w woj. lubelskim 1818

Akta dotyczą spraw związanych głównie z ks. Adamem i Izabelą Czartoryskimi, spadkobiercami dóbr Siedlce po bezpotomnej śmierci Aleksandry z Czartoryskich Ogińskich

„Siedlce do początku XIX wieku były miastem prywatnym. Zmiana charakteru własności miasta i przyległych dóbr nastąpiła w 1807 roku, kiedy należały one do książąt Czartoryskich – Izabeli z Flemingów (1746-1835) i Adama Kazimierza (1731-1823). Dobra siedleckie nabyli w drodze spadku po śmierci księżnej Aleksandry Ogińskiej 28 sierpnia 1798 roku. Byli oni ostatnimi prywatnymi właścicielami miasta, gdyż w 1807 roku całe dobra siedleckie wymienili z rządem austriackim na dobra ziemskie państwowe leżące w Lubelskiem. W ten sposób Siedlce stały się miastem rządowym (państwowym).(…) Czartoryscy zawarli kontrakt zamiany z rządem austriackim 15 czerwca 1807 roku we Lwowie, gdzie mieściły się galicyjskie urzędy krajowe. (…) Na mocy tego kontraktu miasto i dobra siedleckie stały się własnością monarchii habsburskiej. W zamian Czartoryscy otrzymali dobra ziemskie kameralne lub funduszowe - Tarnogóra i Puchaczów z cyrkułu bialskiego oraz Zakrzówek i Przybysławice z cyrkułu lubelskiego, których wartość ogólna wyniosła 854 614 złotych reńskich. (…) Kontrakt zamiany został hipotecznie uregulowany dopiero w 1816 roku. Tytuł własności i dziedzictwa zamienionych dóbr spisano w Warszawie.(…) Pierwotny tekst z 15 czerwca 1807 roku został sporządzony w języku niemieckim.(…) Wierzytelność kopii potwierdził 1 grudnia 1818 roku Jan Pomian Kruszyński - sekretarz generalny Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu i asygnował pieczęcią”.

1          2          3          4          5          6          7

Bibliografia:
Janusz Kuligowski, Kontrakt zamiany dóbr siedleckich za dobra rządowe w Lubelskiem pomiędzy książętami Czartoryskimi a rządem austriackim z 15 VI 1807 roku, "Prace Archiwalno- Konserwatorskie", z.10,1997, s. 81-101.

  •  Archiwum Państwowe w Siedlcach, zespół nr 1115, Akta spraw majątkowych książąt Czartoryskich [1810] 1814 -1834, sygn. 3. 

 

Dokument nr 5

Księga porządku i naznaczenia czyli postanowienia cechu garncarskiego, 1781 - 1834

To najstarsza i jedyna znana siedlecka księga cechowa. Pierwotnie była przeznaczona dla cechu garncarzy i zdunów, z czasem znalazły się w niej także wpisy wielu innych cechów: piekarzy, fryzjerów, perukarzy, kominiarzy. Pierwsze wpisy pochodzą z drugiej połowy XVIII w. (1781 r.); końcowe - z drugiej połowy wieku XIX (do 1870 r.).

 

 

 

 

 

  •  Archiwum Państwowe w Siedlcach, zespół nr 36, Akta miasta Siedlce 1781-1950 sygn. 2523.

 

Dokument nr 6

Fragment księgi wpisów miasta Mordy 1651-1652

„We fragmentach księgi mordzkiej zawartych jest ponad 100 wpisów o charakterze wieczystym i sądowym: dekretów, zapisów o niestawiennictwie, wycen, aresztów, zapisów wieczystych, darowizn, obligacji. Najliczniejsze są zapisy wyroków w sprawach dekretów oraz zapisy o „niestawiennictwie”. Można tu także znaleźć wpisy dotyczące spraw obyczajowych.

Bibliografia:
Artur Rogalski, Notatki o aktach dawnych Archiwum Państwowego w Siedlcach [w:] Księga Pamiątkowa 50-lecia Archiwum Państwowego w Siedlcach 1950-2000, Siedlce 2001, s. 23.

 

Historia miasta
W 1408 r. w Mordach erygowano parafię. W 1434 r. miasto było własnością rodziny Korczewskich. Prawa miejskie uzyskało w 1488 r., na mocy przywileju króla Kazimierza Jagiellończyka staraniem Stanisława Korczewskiego. W latach 1490-1515 Mordy stanowiły własność Zofii i Stanisława Hlebowiczów; 1515-1517 - własność Elżbiety z Hlebowiczów i Jana Sapiehy; 1517-1519 - własność Elżbiety z Hlebowiczów i Herhorego Ościkiewicza, wojewody trockiego; w 1529 r. - Elżbieta Sapieżyna zapisuje włość mordzką królowi Zygmuntowi I Staremu; w 1552 r. - król Zygmunt August nadaje Mordy Mikołajowi Radziwiłłowi zwanemu Czarnym, wojewodzie wileńskiemu; w latach 1552-1571 - Mordy w posiadaniu Radziwiłłów. Miasto było ośrodkiem dysydenckim, miejscem synodu w 1563 roku. Obdarzone przywilejami w latach 1550, 1651, 1648. W 1569 r. znalazły się w granicach Korony; 1574-1680 stanowiły własność Ciecierskich, którzy wznieśli tu zamek obronny zniszczony w czasie potopu szwedzkiego. W latach 1680-1717 - własność Godlewskich; 1717-1803 - własność Ciecierskich, którzy wznieśli tu barokowy pałac; W 1795 r. w zaborze austriackim, w 1809 r. w Księstwie Warszawskim. Niszczone działaniami wojennymi i pożarami w latach 1809-1815. W 1803 r. - własność radcy Fryderyka Kuhlena; w latach 1821-1823 - własność Głównego Banku Berlińskiego; 1828-1830 - Mordy należały do króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III, który podarował je swojej córce, a żonie cara Mikołaja I; 1830-1837 - własność Skarbu Polskiego (wykupione); 1837-1912 - własność rodziny Zembrzuskich. W 1867 roku (wg innych publikacji 1869) utrata praw miejskich, ma status tzw. osady miejskiej, prawa miejskie Mordy odzyskały w 1919 roku na mocy Dekretu o samorządzie miejskim.

1          2

  • Archiwum Państwowe w Siedlcach, zespół nr 301, Akta miasta Mordy 1651-1950, sygn. 1.

 

Dokument nr 7
Repnin - libertacja dla dóbr Kuczyńskiego na Podlasiu od wojsk rosyjskich, 1767 r.

W aktach odnajdziemy opisy zabudowań: pałacu, karczm, browarów. Zachowane archiwalia ukazują zasięg handlu zbożem i drewnem, prowadzonego rzeką Bug z dóbr korczewskich do Gdańska.

Na początku XVII wieku dobra na Korczewie i Bartkowie przeszły we władanie Krzysztofa Wiesiołowskiego - wnuka bezdzietnego Mikołaja Hlebowicza. Ten wysoce utytułowany działacz polityczny był też marszałkiem sejmów zwyczajnych w Warszawie, wiernym stronnikiem Króla Zygmunta III. W 1712 r. dobra korczewskie kupił i przeznaczył na główną siedzibą rodu Wiktoryn Kuczyński (1668-1738): podkomorzy drohicki, podstoli mielnicki (1710), sędzia grodzki drohicki, kasztelan podlaski (1730), zwany „Królem Podlasia”. Właściciel m. in. dóbr Korczew, Krześlin, Sterdyń, starostwa jadowskiego, autor pamiętnika.

  • Archiwum Państwowe w Siedlcach, zespół nr 446, Akta Kuczyńskich z Korczewa i Repek 1719-1853 sygn.11.

 

Dokument nr 8
Mapa Okrzei z 1647 roku ze zbioru dokumentów do księgi hipotecznej Okrzeja

  •  Archiwum Państwowe w Siedlcach, zespół nr 758, Hipoteka w Łukowie (1647-1822) 1822-1946 [2001], sygn.1530.

 

Dokument nr 9
Księga protokołów Cechu Kowali i Ślusarzy w Węgrowie 1750-1832

Węgrów jako miasto na prawie chełmińskim lokowany został w 1441 r.. W 1621 r. było w mieście 5 kowali, ale w aktach brak informacji o dacie formalnego zrzeszenia się. Księga protokołów cechu zaczyna się w 1750 r.. W aktach zawarte są protokoły sesji (uroczystych zebrań, dorocznych) cechowych odbywających się dla cechu węgrowskiego w lutym, na które składały się zapisy z budżetu i bilansów na dany rok oraz obioru starszych cechowych: cechmistrza, skarbnika (podskarbiego lub szafarza), sędziów oraz tzw. młodszych. Do księgi wciągano także protokoły kongresów (zebrań zwyczajnych) i kolegium braterskiego. Oddzielnie wpisywano akta przyjęcia do cechu (zarówno mistrzów jak o uczniów) oraz akta wyzwolin uczniów.
Cech organizował wszystkie dziedziny życia rzemieślników: polityczną, wojskową, odpowiedni poziom wykonania usług przez rzemieślników. Organizację bracką tworzyli: cechmistrz (starszy cechu), podstarszy, bracia, czeladź i uczniowie. Celem zrzeszenia była ochrona interesów zawodowych i regulowanie stosunków między wytwórcą a klientem. Statut ustalał rozdział zamówień i surowca między warsztaty, normy jakościowe wytworów, a także zakaz nieuczciwej konkurencji. Cechy ustalały ceny towarów, kontrolowały ich jakość, zezwalały na działalność, wyzwalały mistrzów. Miały własne sądownictwo. Rada miejska decydowała jednak o obsadzie starszych cechowych będących przełożonymi cechu oraz członkami rady.
Zachowane akta : księga wpisów aktów wyzwolin na majstrów i wpisów zgłoszeń kandydatów na majstrów z lat 1834-1912, księga do wpisywania wyzwolonych uczniów kowalskich i stolarskich 1833-1875, książka do wpisywania czeladników kowalskich i stolarskich 1833-1865, książka wpływów budżetowych 1840-1866, księga cechu do zapisywania wyzwolonych czeladników 1887-1927 [1947], księga do zapisywania majstrów 1912-1928, księga protokołów Cechu Kowali i Ślusarzy w Węgrowie 1750-1832.

 1         2          3          4          5          6          7

 

 

  • Archiwum Państwowe w Siedlcach, zespół nr 314, Cech Kowali w Węgrowie 1750-1928 [1947] sygn. 7.

 

Dokument nr 10
Akt podziału majątku pomiędzy Janem i Łukaszem Paskami z Gosławic 1604 r.

 

 

 

 

 

1          2          3

 

 

 

 

  • Archiwum Państwowe w Siedlcach, zespół nr 272, Akta Józefa Skuby Pękosławskiego patrona Trybunału Cywilnego w Siedlcach [1604] 1811-1852 [1880], sygn. 7.

 

Dokument nr 11
Akta urodzonych w parafii Zbuczyn od roku 1701 do 1714 r.

Parafia Rzymskokatolicka pw. Św. Stanisława Biskupa Męczennika i Aniołów Stróżów w Zbuczynie, dekanat siedlecki. Miejscowości należące do parafii: Zbuczyn, Bzów, Choja, Chromna, Cielemęc, Czuryły, Golizna, Gołacze, Grodzisk, Helenów, Jasionka, Januszówka, Karcze, Kosiorki, Kosy, Kwasy, Lipiny, Łęcznowola, Ługi, Modrzew, Oczki, Okniny, Olędy, Paduchy, Pióry Wielkie, Pytki, Plewki, Pogonów, Radomyśl (ob. samodzielna parafia), Radzików, Rętki, Rówce, Rzążew, Sołdy, Świercze, Tarcze, Tchórzew, Wólka Kamienna, Wyrki, Zawady v. Stary Krzesk, Zabłocie, Zdany, Dziewule (ob. samodzielna parafia), Smolanka, Zaolszynie. Pierwotny kościół z 1418 r., fundacji króla Władysława Jagiełły. Następne kościoły budowane były w 1689 r. i w 1738 r. Obecny murowany, wybudowany w latach 1880-1899, staraniem ks. Nikodema Małachowskiego, konsekrowany w 1906 r. przez Bpa Franciszka Jaczewskiego.

 1         2          3          4

  • Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej w Zbuczynie powiat Siedlce 1701-1800, 1826-1919 [1942], sygn. 151.

 

Dokument nr 12
Chwes Szenejko z żoną sprzedają wszystkie nieruchomości Samuelowi Szenejce, 1755 r.

 

 

 

 1          2

 

 

 

 

 

  • Archiwum Państwowe w Siedlcach, zespół nr 759, Dokumenty rodziny Szenejków z byłego powiatu Biała Podlaska 1755-1945 sygn. 5.

 

Dokument nr 13
Gabryjel Szenejczuk sprzedaje swoje grunta Joachimowi Szenejce, 1796 r.

 

 

 

1          2

 

 

 

 

  • Archiwum Państwowe w Siedlcach, zespół nr 759, Dokumenty rodziny Szenejków z byłego powiatu Biała Podlaska 1755-1945, sygn. 6. 

 

Dokument nr 15
Jan III potwierdza przywilej króla Michała Korybuta dla młynarzy łomaskich 1677 r., kopia z 1830 r.

 

 

 

1          2          3

 

 

 

 

 

  • Archiwum Państwowe w Siedlcach, zespół nr 759, Dokumenty rodziny Szenejków z byłego powiatu Biała Podlaska 1755-1945, sygn.10.

 

Dokument nr 16
Przywilej Michała króla Polski dla młynarzy łomaskich, kopia z 1842 r.

 Rodzina mieszczańska Szenejków pochodziła z miasta Łomazy (obecnie powiat Biała Podlaska woj. lubelskie). W aktach najczęściej występują zapisy czynności prawnych związanych z własnością ziemską: akta kupna – sprzedaży, materiały procesowe, asekuracje, darowizny, kwitacje, nakazy, poświadczenia, zawiadomienia.

W aktach rodziny Szenejków z Szenejek zachował się akt kupna młyna w Łomazach z 1796 r., kopie przywilejów Jana III i Michała Korybuta Wiśniowieckiego dla młynarzy łomazkich oraz akt kupna nieruchomości wystawiony na Dworze w Łomazach w 1755 roku.


Bibliografia:
Artur Rogalski, Najstarsze dokumenty rodziny Szenejków w zbiorach Archiwum Państwowego w Siedlcach, "Prace Archiwalno-Konserwatorskie", z.11, 1999 s. 5-25.

 

                3

  • Archiwum Państwowe w Siedlcach, zespół nr 759, Dokumenty rodziny Szenejków z byłego powiatu Biała Podlaska 1755-1945, sygn.16.

 

 Wystawę przygotowała Beata Troć

 

 

 

 

 

 

Galeria

  • Powiększ zdjęcie

Rozwiń Metryka

Podmiot udostępniający informację:
Data utworzenia:2020-04-20
Data publikacji:2020-04-20
Osoba sporządzająca dokument:
Osoba wprowadzająca dokument:
Liczba odwiedzin:7416